Waarom is Genealogie in onze regio zo moeilijk?

Door Thieu Wieërs

Lezing voor de Heemkundevereniging Nederweert op dinsdag 21 januari 2020.

Thieu Wieërs was wiskunde-leraar bij de Kruisheren in Maaseik. Zijn interesse in en onderzoek naar het verleden van al zijn voorouders en dus ook van hun leefwereld deed hem uitgroeien tot een bekend genealoog en kritisch streekhistoricus in en rond het grensgebied Stokkem – Maaseik – Weert- Meijel – Roermond en de Maas.

Hij is niet alleen zeer deskundig maar is ook een boeiend verteller waarbij hij zijn verhaal lardeert met aanprekende voorbeelden.

Tegenwoordig is de gehele wereld ons dorp. Vroeger was ons dorp de gehele wereld. Veel verder als het eigen dorp kwam men niet. Relaties werden aangegaan op loopafstand (vrij-afstand) en dat was niet verder dan 10 tot 15 km en soms veel korter want tussen de dorpen lagen soms natuurlijke barrières zoals de Peel of moerassen.

Een gebied met schuivende grenzen.

Nadat de Franse revolutionairen in 1795 in ons gebied de legpuzzel terugbrachten tot één geheel trokken de Belgische opstandelingen er in 1843 opnieuw een streep door. De lappendeken van voor 1795 hadden de Fransen teruggebracht tot 4 kantons te weten Weert, Heythuysen, Maaseik en Echt. In 1843 kwam er door de scheiding van Nederland en Belgie een nieuwe herschikking. Maar niet alleen de landsgrenzen verschoven, maar ook die van kantons, gemeenten en bisdommen. Dit alles deed de mens, maar de Maas stroomde er ook nog.

Om de verwarring nog groter te maken vallen de grenzen parochies dikwijls niet samen een juridisch gebied of een gemeente.

De vraag die men zich voortdurend moet stellen is: “Waar moet men ter kerke en waar gaat men ter galge?”  (onder welk gerecht valt men).

Gelardeerd met grote en kleine enclaves

Aan enclaves is er geen tekort. Gaande van Ass, Winkel, Katert, het Solt, de Ketel en Haler, tot Kelpen, Oler en Ell. Wie weet ze allemaal liggen? De gemeente Molenbeersel wordt pas in 1845 gevormd uit resten van Stramproy, twee delen van Hunsel, twee enclaves van Ittervoort en twee van Kessenich.

Daarbij speelde nog dat de invoering van de Burgerlijke Stand in 1795 door de Fransen op veel plaatsen gewantrouwd werd door de mensen en dus voldeed men hier niet aan. Soms werden personen later ingeschreven zodat ze eerder gedoopt zijn dan geboren. Ook kwam het voor dat mensen wilde trouwen en dan bleek dat ze in de Burgerlijke Stand niet voorkwamen (dus wettelijke bestonden ze niet).

Als echtparen niet voor de wet wilde trouwen dan zochten ze een pastoor in een ander Kanton die ze toch voor de kerk wilde trouwen. De uit dit huwelijk voortkomende kinderen waren dus onwettig en konden later niet erven. Dan kwam het voor dat echtparen vlak voor dat ze dood gingen alsnog voor de wet trouwde en hun kinderen “wettigde”.

Parochiele enclaves.

Dat een overheidsgebied lang niet altijd uit een gebied bestond was bekent. Met name in Limburg liep Duits gebied, Oostenrijks gebied en Luiks gebied vaak dwars door elkaar. Maar bij parochies kwam dit ook voor. Zo was er een gehucht Winkel (tegenwoordig net ten noorden van Molenbeersel) dat viel onder de parochie Ittervoort (12 km naar het oosten). Dus voor hun sacramenten moesten de mensen in Winkel naar de kerk in Ittervoort terwijl de kerk van Stramproy veel korter bij was. Er zijn pastoors geweest in Stramproy die kinderen uit Winkel toch doopte en daar inschreven. Dus om een geboortedatum te vinden van personen (voor 1795) uit Winkel is het vaak moeilijk zoeken.

Nieuwe gemeenten.

In 1845 werden bij het verdrag van Londen de nieuwe grens getrokken tussen Nederland en Belgie. Er kwamen nieuwe gemeenten zoals Molenbeersel en Kinrooi en Hunsel, Neertitter en Ittervoort. Overigens werden deze 3 gemeenten na 1945 weer samengevoegd tot een gemeente Hunsel. Vissersweert gaat van Belgie naar Roosteren.

Omdat de kronkelende Maas vaak verschoof kwamen gehuchten ook bij andere parochies.

De Weerd ging van Horn naar Roermond, Hatenboer van Beegden naar Roermond, Oosen van Heel naar Linne, Visserweert van Elen naar Roosteren.

Een ander voorbeeld dat de inleider aanhaalde was Grathem. Daar veranderde zowel de gemeentelijk als de parochiegrenzen regelmatig. Dus als iemand stierf in Grathem met de vermelding alhier geboren dan kan het nog een grote zoektocht worden in welke parochie of gemeente dat toen was. Zo gaf hij een voorbeeld van iemand die in zijn leven nooit verhuisd was maar geboren in Kelpen, gedoopt in Ell, getrouwd in Wessem en gestorven in Grathem.

Gepokt en gemazeld met zwarte en grijze gaten

Sommige primaire bronnen voor genealogisch onderzoek zijn zoek (Nunhem) of verbrand (Geistingen en Baexem). De service van de rijksarchieven is niet overal van het Maastrichtse niveau.

Dat je voor heel wat zaken uit onze regio in Duisburg (voor enkele jaren in Dusseldorp of Brühl) moet zijn of natuurlijk in Luik, Hasselt of Brussel is vrijwel onbekend en schrikt af.

Doet men genealogisch onderzoek in deze regio dan is met het bovenstaande rekening te houden. Geeft het dan nog grote problemen dan is Thieu Wieërs het beste te raadplegen. Hij is zeer deskundig in deze problematiek van schuivende grenzen.

Henk Hermans